Gdy małżeństwo się nie układa i trudno liczyć na jakąkolwiek poprawę pojawia się naturalne pytanie - co dalej ? Rozwód, czy może separacja ? Właściwie jaka jest różnica między jednym a drugim ? Czym jest separacja faktyczna, a czym sądowa ? Rozwód to definitywne zakończenie związku małżeńskiego. Od tej decyzji nie ma odwrotu. Małżeństwo rozwiązane przez rozwód przestaje istnieć. W efekcie między byłymi małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Nie będą oni po sobie też dziedziczyć z mocy ustawy. Mogą także zawrzeć nowe związki małżeńskie. Z kolei w przypadku separacji sądowej zachodzą te same skutki, jak przy rozwodzie z jedną olbrzymią różnicą - nie dochodzi do rozwiązania węzła małżeńskiego. Małżeństwo formalnie nadal istnieje. Osoby decydujące się na separację sądową z jakiś powodów (kwestie religijne, dobro dzieci) nie podejmują jeszcze ostatecznej decyzji co do losów małżeństwa. Z drugiej strony nie chcą dalej żyć w ustroju wspólności majątkowej, ani po sobie dziedziczyć. Od separacji sądowej odróżnia się tzw. separację faktyczną. W przypadku separacji faktycznej mąż i żona postanawiają żyć osobno, zrywają wspólne pożycie. Mimo to w świetle prawa z powodu braku odpowiedniego orzeczenia sądowego nadal istnieje między nimi ustrój wspólności majątkowej (o ile oczywiście nie został zniesiony poprzez majątkową umowę małżeńską). Małżonkowie żyjący w separacji faktycznej dziedziczą po sobie z mocy ustawy

Kodeks rodzinny i opiekuńczy stwierdza, iż o separację można wystąpić do Sądu w przypadku zupełnego rozkładu pożycia. Przesłanką rozwodu jest z kolei zupełny i trwały rozkład pożycia. Na pierwszy rzut oka widać zatem, iż uzyskanie separacji sądowej jest mniej skomplikowane niż rozwodu. W przypadku procesu rozwodowego Sąd zbada czy istnieją realne szanse na to, aby małżonkowie uratowali jeszcze swój związek. Jeżeli Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego stwierdzi, że możliwa jest poprawa stosunków małżeńskich, wówczas nie dojdzie do orzeczenia rozwodu. W przypadku separacji wystarczające jest natomiast wykazanie, że małżonków nie łączą już żadne więzi. Nie trzeba tutaj udowadniać, iż rozkład pożycia ma charakter trwały. Warto pamiętać, iż w sytuacji gdy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, Sąd orzeka rozwód.

Zarówno w przypadku rozwodu i separacji Sąd zobowiązany jest wskazać który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia. Sąd może od tego odstąpić jedynie na zgodne żądanie małżonków. Istnieje jednak diametralna różnica między rozwodem a separacją, jeżeli chodzi o kwestię winy. Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym rozwód co do zasady nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny. Przy separacji takie ograniczenie nie występuje. Sąd orzeknie separację nawet jeżeli występuje o nią małżonek wyłącznie winny, o ile oczywiście nie sprzeciwia się to dobru wspólnych małoletnich dzieci, ani nie stoję na przeszkodzie zasady współżycia społecznego. Jednak orzekając separację na podstawie zgodnego wniosku małżonków Sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Małżonek pragnący zakończyć związek przez rozwód musi skierować pozew do właściwego Sądu Okręgowego. Opłata sądowa wynosi w tym przypadku 600 złotych. W przypadku, gdy opłata nie zostanie wniesiona osoba składająca pozew zostanie wezwana do jej uiszczenia. Jeżeli chodzi o separację orzekaną na skutek pozwu jednego z małżonków to opłata sądowa również wynosi 600 złotych. Jednak jeżeli separacja ma być orzeczona na zgodny wniosek małżonków opłata wyniesie jedynie 100 złotych. Wówczas Sąd orzeka w postępowaniu nieprocesowym. Przy czym jest to możliwe jedynie w sytuacji, gdy małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci. Należy pamiętać, aby do pozwu lub wniosku dołączyć odpis aktu małżeństwa. Do pozwu należy dołączy również odpisy aktów urodzenia ewentualnych wspólnych dzieci. W postępowaniu o rozwód czy separację może okazać się pomocne zaciągnięcie opinii prawnika, zwłaszcza, gdy w grę wchodzi rozwód czy separacja z orzekaniem o winie. Każda spraw o rozwód czy separację ma swoją specyfikę. Ogólnie można stwierdzić, iż łatwiej jest uzyskać rozwód czy separację małżonkom, którzy nie mają wspólnych małoletnich dzieci. Należy pamiętać, iż Sąd nie orzeknie ani rozwodu ani separacji nawet na zgodne żądanie stron jeżeli byłoby to sprzeczne z dobrem małoletnich dzieci małżonków

Zgodnie z art. 62 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. W podanym przykładzie jednak ma jedynie miejsce separacja faktyczna, a nie separacja sądowa. Zatem zgodnie z prawem ojcem dziecka będzie przebywający za granicą mąż. Domniemanie to może być obalone wyłącznie na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Czy po orzeczeniu separacji małżonek może posługiwać się nazwiskiem, które nosił przed ślubem?