Separacja polega na tak zwanym rozdzieleniu małżonków od stołu i łoża. Jest to sposób rozwiązania wspólnoty małżeńskiej, jednak bez prawa wstępowania przez małżonków w nowy związek małżeński. Spotykamy dwa rodzaje separacji: faktyczną i prawną. Ta pierwsza jest następstwem zachowań samych małżonków. Polega na ustaniu wspólnego pożycia między małżonkami, czego przejawem jest wygaśnięcie między nimi więzi fizycznej, duchowej i gospodarczej. Separacja prawna jest wynikiem orzeczenia sądu.

Sąd może orzec separację na żądanie każdego z małżonków. Warunkiem koniecznym jest zupełny rozkład pożycia między małżonkami. Związek między małżonkami wyraża się w szczególnego rodzaju wspólnocie duchowej, fizycznej i gospodarczej. W zasadzie ustanie któregokolwiek elementów tej wspólnoty należy uznać za przejaw rozkładu. Nie zawsze jest to regułą. Czasem ustanie wspólnoty fizycznej lub gospodarczej może wynikać z okoliczności niezależnych od małżonków, lub z ich zgodnej woli, uzasadnionej okolicznościami życiowymi (chorobą, długotrwałym wyjazdem służbowy, pracą zarobkową w innej miejscowości). Rozkład jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Sąd orzekając separację nie bada czy rozkład pożycia małżeńskiego jest trwały, wystarczy by był zupełny. Nie jest dopuszczalne orzeczenie separacji, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci małżonków. Przy ustalaniu tej okoliczności należy brać pod uwagę wiek dzieci, dotychczasowe stosunki z rodzicami oraz stan ich zdrowia i stopień wrażliwości. Zdarza się, że konflikt między rodzicami jest tak burzliwy, iż właśnie dla dobra dzieci konieczne jest rozstanie rodziców. Ponadto nie jest możliwe orzeczenie separacji, jeżeli z innych względów byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W szczególności gdy orzeczenie separacji byłoby rażącą krzywdą dla drugiego małżonka.

Sąd orzeka o separacji na żądanie któregokolwiek z małżonków. Z takim żądaniem może wystąpić także małżonek, który jest winny powstania w małżeństwie zupełnego rozkładu pożycia. Pozew o separację należy złożyć do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania małżonków. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie ich zgodnego żądania. W tym wypadku sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. Następują wówczas takie skutki, jak wtedy gdyby żaden z małżonków nie ponosi winy. Jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację

Wyrok separacyjny nie zrywa więzi rodzinnych, małżonkowie pozostają nadal rodziną. Sąd może ze względu na dobro dziecka pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom. Możliwe jest ograniczenie władzy jednemu z rodziców i powierzenie drugiemu. Sąd orzekając o separacji może orzec o zawieszeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej. W większości przypadków sąd orzeka o pozostawieniu pełnej władzy rodzicielskiej obojgu małżonkom.

Jaki wpływ ma separacja na wspólny majątek małżonków?

Sąd na zgodne żądanie małżonków może orzec o zniesieniu separacji. Następuje powrót do sytuacji sprzed orzeczenia o separacji. Dotyczy to m.in. ustroju rozdzielności majątkowego. Na zgodny wniosek małżonków sąd znosząc separację może utrzymać ustrój rozdzielności. Jeżeli w rodzinie są małoletnie dzieci, sąd znosząc separację powinien orzec o władzy rodzicielskiej nad nimi.

Państwo Kowalscy mają dwójkę małoletnich dzieci. Od jakiegoś czasu ich wspólne życie się nie układa. Pan Kowalski od 4 miesięcy nie mieszka z żoną i dziećmi. Państwo Kowalscy chcieliby wystąpić do Sądu o orzeczenie separacji. Czy będą ku temu jakieś przeciwwskazania?

Sąd może orzec o separacji, jeżeli między małżonkami wygasła więź duchowa, fizyczna i gospodarcza. W wyżej przedstawionej sytuacji niewątpliwie tak się stało, gdyż Pan Kowalski nie mieszka z żoną. Sąd rozważając orzeczenie separacji państwa Kowalskich musi ponadto wziąć pod uwagę dobro małoletnich dzieci. Zbada czy orzeczenie o separacji nie wpłynie ujemnie na dzieci w jakikolwiek sposób. Jeśli w wyniku tych badań Sąd ustali, iż separacja rodziców nie odbije się negatywnie na dzieciach, orzeknie o niej.